استرس شغلی چگونه منجر به اختلالات اسکلتی-عضلانی می‌شود؟(مدل‌یابی معادله ساختاری)

مجله ارگونومی
استرس شغلی چگونه منجر به اختلالات اسکلتی-عضلانی می‌شود؟(مدل‌یابی معادله ساختاری)
طاهره غلامی، احمد حیدری پهلویان، مهدی اکبرزاده، مجید معتمدزاده، رشید حیدری مقدم
مقدمه
در طول چند دهه گذشته استرس توجه بسیاری از محققین و پژوهشگران را در زمینه‌های مختلف به خود جلب کرده است‌. دلیل اصلی اینکه چرا محققان استرس را مطالعه می‌کنند در این نکته نهفته است که مدیران مشکلات ناشی از استرس را اعم از کاهش بهره‌وری‌، کاهش اخلاقیات و روحیه را به رسمیت شناخته‌اند.
در بین همه گروه های شغلی‌، پرستاری اغلب به عنوان یک حرفه پراسترس توصیف می شود. انواع متنوعی از عوامل استرس زا مربوط به سازمان کار و همغعن مربوط به تعامل بعن پرساران با د ریافت‌کنندگان مراقبت‌های بهداشتی و بستگان آنها می‌باشد. صاص‌ح‌ن‌٧ح‌س شش عامل اصلی ایجادکننده استرس در شغل پرستاری را با عناوین حجم کار/ فشار زمانی‌، نیازمندی های عاطفی و نیازهای بیماران و بستگان آنها، رهبری‌/ مدیریت مسائل‌، عدم حمایت کافی سرپرستار، نوبت کاری‌، عدم دریافت پاداش و عدم رابطه با دیگر کارکنان محیط کار شناسایی کرده است‌.
مدل نیاز - کنترل - حمایت اجتماعی رایج‌ترین روش ارزیابی ابعاد استرس شغلی در محیط کار می‌باشدکه توسط کاراسیک و همکاران ارائه شده است ( ا، ٢)‌. این مدل با ترکیب کردن فاکتورهای نیازهای شغلی (‌بارکار، نیازهای فیزیکی‌، فشار زمانی‌، وقفه‌های کاری و ...)‌، کنترل شغلی (‌آزادی تصمیم‌گیری درباره‌ی نحوه انجام کار در شغل خود) و حمایت اجتماعی (‌]ل‌ه‌م‌ص‌لاح [اص‌ان‌ح‌ه‌و) (‌از طرف سرپرستان و همکاران‌) ابعاد استرس شغلی را به کمک پرسشنامه محتوای شغلی (‌؟ ص‌[‌اص‌ص‌ه‌ه‌[‌اح‌؟‌لاح اه‌؟‌اه‌ه‌ح ه‌ه‌+‌) می‌سنجد (‌٣)‌.
از طرفی سندرم فرسودگی شغلی به دلیل استرس طولانی مدت ایجاد شده و به عنوان سندرم خستگی هیجانی‌، مسخ شخصیت‌، کاهش احساس کفایت شخصی تعریف می‌شود (‌٤) و حالت هیجانی و دیرپایی است که با خستگی جسمانی‌، تحلیل رفتن عاطفی و ضعف و فرسودگی شناختی همراه می‌باشد. خستگی هیجانی به احساس زیر فشار قرار گرفتن و از میان رفتن و کاهش منابع هیجانی در فرد مربوط می‌شود. مسخ شخصیت پاسخ منفی و سنگدلانه به اشخاصی است که معمولا دریافت کنندگان خدمت از سوی فرد هستند و به برداشت منفی فرد از مددجویان و کارش اشاره دارد و کاهش کفایت شخصی‌، کم شدن احساس شایستگی در انجام وظایف شخصی است و
یک ارزیابی منفی از خود در رابطه با انجام کار و کاهش بهره‌وری در محل کار به شمار می‌رود (‌٥)‌. این سندرم به دنبال ضعف و تحلیل رفتن منابع مقابله‌ای که از شخص در مواجهه با استرس حفاظت می‌کنند پدید می‌آید. فرسودگی بیشتر در مشاغلی پدید می‌آید که افراد مدت زیادی از ساعت‌های کاری را در ارتباط نزدیک با سایر مردم می‌گذرانند (‌٦)‌.
فرسودگی شغلی پیامدهای منفی متعددی برای فرد، سازمان و در بلندمدت برای جامعه دارد. علاوه بر درد و رنج شخصی‌، این سندرم باعث کاهش توانایی‌های شناختی نیز می‌گردد (‌٧)‌، همچنین با کاهش رضایت‌مندی شغلی‌، کاهش و اختلال در تعهد سازمانی و افزایش قصد تغییر شغل رابطه دارد (‌٧)‌. همچنین پژوهش‌های گوناگون نشان داده‌اند که فرسودگی شغلی می‌تواند باعث افت کیفیت ارائه خدمات گردد، عاملی برای دست کشیدن از یک شغل‌، جا بب‌جایی‌هاکا مکرر، غیبت و یا روحی پایین می‌باشد و با اختلال‌هایی همچون خستگی بدنی‌، بی خوابی‌، روی آوردن به الکل و مواد مخدر و مشکلات خانوادگی و زناشویی ارتباط داشته باشد (‌٧)‌. شغل پرستاری در بیمارستان به دلیل ماهیت کار، از جمله مشاغلی است ک در آن اختلالات اسکلتی‌- عضلانی مرتبط با کار از شیوع بالایی برخوردار است (‌٨- ٠ ا)‌. و نیازمند فعالیت فیزیکی قابل توجهی می‌باشد. پرستاران به طور معمول فعالیت‌هایی را که نیازمند بلندکردن اجسام سنگین‌، بلند کردن بیماران‌، کار کردن در پوسچرهای خطرناک و انتقال بیماران از تخت و از زمین هستند روزانه انجام می‌دهند. این وظایف کاری پرستاران را در معرض خطر حاد و ایجاد اختلالات ا سکلتی‌-عضلانا تجم قرار می‌دمند ( ١ ا) و کارکنان مراقبت‌های بهداشتی در مقایسه با کارگران صنایع ساختمان‌، معادن و تولیدی بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلالات اسکلتی‌- عضلانی هستند ( ١٢ -‌٥ ا)‌. در میان کارکنان مراقبت‌های بهد اشتی‌-‌درمانی فاکتورهای فیزیکی و روانی‌- اجتماعی به عنوان ریسک فاکتورهای ایجاد ودوس‌کا مستند شده و ترکیب هر دو نوع فاکتور این ریسک را !فز!یش می‌دهد (‌٦ ١ -‌٨ ا)‌.
پرستاران و دستیاران پرستاری در آمریکا جزء ١٠ گروه شغلی هستند که بیشترین مس‌ارد اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی غیر کشنده که سنجر به بیشترین روزهای کاری از دست رفته می‌شود را گزارش کرده‌اند
(‌٩ ١٠‌) اکثر این و٥وا در بین کارکنان پرستارکا شامل آسیب‌های کمر می‌باشد، هرچند اختلالاتی همچون درد گردن‌، شانه‌، بازو، مچ و زانو نیز گزارش شده است ( ٠ ٢، ١ ٢)‌. مطالعات زیادی در کشورهای مختلف شیوع اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی پرستاران در اندام‌های مختلف مانند گردن‌، شانه‌، بازو و کمر را مورد ارزیابی قرار داده‌اند. دامنه شیوع اختلالات فیزیکی در بین پرستاران از %١٨.٦ (‌درد بازو) تا %٨٧.٥ (‌درد کمر) متغیر می‌باشد ( ٢٢-‌٢٥)‌. میزان صدمات در پرستاران و کارکنان مراقبت های بهداشتی‌-‌درمانی در سال ١٩٩٩ در آمریکا رتبه دوم و میزان آسیب‌های ا سکلتی‌-عضلانی در بیمارستان‌ها رتبه ششم کل صنایع را به خود اختصاص داده است (‌٢٦، ٢٧)‌.
اهمیت پژوهش حاضر به این جهت است که پرستار در وهله اول به عنوان یک انسان و در وهله دوم به عنوان یک نیروی کار متخصص‌، نیازمند برخورداری از سلامت جسمی و روانی برای ایفای نقش خود و داشتن کارکرد بهینه می باشد؛ چرا که برخورداری پرستاران از سلامت جسمی و روانی پیش‌نیاز کمک به بیماران می‌باشد.
با توجه به اینکه در ایران تحقیقات محدودی درباره استرس شغلی و اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی با رویکرد نقش واسطه ای فرسودگی شغلی انجام شده است هدف از انجام این مطالعه تبیین این مسئله می‌باشد که آیا استرس روانی‌- اجتماعی می تواند منجر به اختلالات اسکلتی عضلانی در پرستاران شود؟ امید است نتایج این تحقیق بتواند در جهت کاهش سطح استرس شغلی و نیز پیشگیری از اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی و پیامدهای آن‌ها در شغل پرستاری‌، افزایش رضایت مشتریان از خدمات پرستاری گام بردارد که در نهایت منجر به افزایش بهره‌وری پرستاران و بیمارستان و ارتقاء سطح سلامت جامعه گردد.
مواد و روش‌ها
الف‌) جمعیت مورد مطالعه‌:
در این مطالعه مقطعی که از آبان ماه ٩١ تا اردیبهشت‌ماه ٩٢ انجام شد پرستاران پنج بیمارستان وابسته به دانشگاه علوم پزشکی همدان که تعداد کل آنها در مقطع زمانی یاد شده برابر با ٨٨٨ نفر بود جامعه مورد مطالعه را تشکیل دادند.
ر حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران ٥٠٠ نفر تعیین شد که به صورت تصادفی در مطالعه شرکت کردند. پس از مشخص شدن حجم نمونه‌، با انجام هماهنگی‌های لازم با دانشگاه علوم پزشکی همدان و از آن طریق با بیمارستان‌ها، به محل بیمارستان‌ها مراجعه می‌شد و پرستاران مورد بررسی قرار می‌گرفتند. قبل از تکمیل پرسشنامه‌، فرم رضایت نامه کتبی در اختیار فرد قرار می‌گرفت تا پس از آگاهی از مفاد آن در صورت تمایل نسبت به امضای آن اقدام نموده و به مطالعه وارد شود.
ب‌) ابزار گردآوری داده‌ها:
ا) چک‌لیست ویژگی‌های دموگرافیک
این چک‌لیست که توسط پرستار تکمیل می‌شد دربرگیرنده اطلاعاتی مانند (‌سن‌، جنس‌، سابقه کار، میزان تحصیلات‌، نوبت کاری‌، قصد تغییر شغل‌، وضعیت تاهل و میزان تحصیلات‌) بود.
٢) پرسشنامه سندرم فرسودگی شغلی ماسلاخ
پرسشنامه فرسودگی شغلی ماسلاخ که به زبان فارسی اعتباریابی شده است و توسط پرستار تکمیل می شد شامل ٢٢ عنوان سوال می‌باشد: ٩ مورد برای خستگی هیجانی‌، ٥ مورد برای مسخ شخصیت و ٨ مورد برای کاهش کفایت شخصی‌. هرکدام از سوال‌های پرسشنامه ماسلاخ در یک مقیاس ٧ نمره‌ای از هرگز تا هر روز نمره‌گذاری می‌شوند. نمره به دست آمده در هر یک از خرده مقیاس‌ها بر پایه‌ی نمره‌ی مرجع در دسته‌های فرسودگی زیاد، متوسط و کم قرار می‌گیرد. نقطه برش برای هر یک از خرده مقیاس‌ها به شرح جدول ١ می‌باشد.
از پرسشنامه فرسودگی شغلی ماسلاخ در بسیاری از مطالعات داخلی و خارجی استفاده شده‌است‌. ضریب آلفا کرونباخ برای هر یک از خرده مقیاس‌های خستگی هیجانی‌، مسخ شخصیت و احساس کفایت شخصی در مطالعات خارجی به ترتیب .٨٨ .، ..٨. و ..٧٥ (‌٢٨) و
ضریب آلفای کرونباخ در مطالعات داخلی برای هر یک از خرده مقیاس‌های مذکور به ترتیب .٨٩ .، ..٧٨ و ..٨٣ (‌٢٩) گزارش شده است‌.
٣) پرسشنامه استرس شغلی کاراسیک‌:
استرس شغلی به‌وسیله پرسشنامه محتوای شغلی کاراسیک و همکاران ارزیابی گردید. پرسشنامه مذکور توسط چوبینه و همکاران برای ارزیابی فاکتورهای استرس روانی‌- اجتماعی شامل‌: آزادی تصمیم‌گیری‌، نیازهای روان شناختی شغل‌، حمایت اجتماعی ، نیازهای فیزیکی شغل و عدم امنیت شغلی به زبان فارسی اعتباریابی شده است ( ٠ ٣)‌. بعد آزادی تصمیم‌گیری از مجموع دو زیر مقیاس توانایی استفاده از مهارت (‌٦ سوال‌) و اختیار تصمیم‌گیری (‌٣ سوال‌) محاسبه می‌گردد. بعد نیازمندی‌های روان‌شناختی کار به‌وسیله ٥ سوال سنجیده می شود. بعد حمایت اجتماعی از مجموع دو زیر مقیاس
حمایت سرپرستار (‌٤ سوال‌) و حمایت همکاران (‌٤ سوال‌) محاسبه می‌گردد. بعد نیازمندی‌های فیزیکی محیط کار از مجموع دو زیر مقیاس تلاش فیزیکی (‌٣ سوال‌) و بار فیزیکی ایزومتریک (‌٢ سوال‌) حساب می‌شود. بعد عدم امنیت شغلی نیز به‌وسیله ٣ سوال محاسبه می‌گردد. فرمول‌های محاسبه ابعاد استرس شغلی در جدول شماره ٢ نشان داده شده است .
٤) پرسشنامه ارزیابی شدت اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی
به‌منظور ارزیابی شدت و موضع اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی پرستاران از نقشه بدن استفاده شده است‌. این پرسشنامه کل بدن را به ١٣ قسمت تقسیم می‌کند که اعضای چپ و راست بدن را در برمی‌گیرد. این پرسشنامه ابزار سودمندی است که به کمک آن می‌توان یافته‌های ذهنی درد را در مفاصل شاغلین مورد مطالعه به روش مقیاس چشمی شبیه‌سازی تعیین نمود.
٥) روش‌های آنالیز آماری
به منظور بررسی اینکه چگونه استرس شغلی می‌تواند منجر به اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی شود از روش معادلات ساختاری (‌‌فص‌و) در نرم افزار لیزرل نسخه ٨.٣ استفاده گردید. داده‌های خام با استفاده از نرم‌افزار وح‌مه نسخه ١٦ وارد نرم‌افزار لیزرل شدند. دو مدل آزمون شد: با فرسودگی شغلی (‌به عنوان میانجی‌) و بدون آن‌. در هر دو مدل ابعاد استرس شغلی متغیر مستقل و شدت اختلالات اسکلتی
عضلانی متغیر وابسته در نظر گرفته شدند. در مدل دوم سندرم فرسودگی شغلی متغیر میانجی بود. زمانی که از الگوی معادلات ساختاری استفاده می شود یک مولفه مهم تحلیل ارزیابی‌، چگونگی برازش مدل فرضیه‌ای با داده های مشاهده شده است‌. پژوهشگران معمولا به‌منظور ارزیابی این برازش از شاخص‌های نیکویی برازش استفاده می‌کنند. مجذور کای و نسبت این آماره به درجه آزادی م‌.٥’‌* از رایج‌ترین شاخص‌ها هستند. در اندا ز٥‌گیری‌م‌.٥’‌* اگر
نسبت بین ١ -‌٢ باشد نشان دهنده برازش خوب بین مدل فرضی و اطلاعات نمونه می باشد و اگر بیشتر دو باشد نشان دهنده برازش قابل قبول می‌باشد. همچنین یکی دیگر از شاخص‌های مهم در تعیین نیکویی برازش این مدل‌ها، شاخص ٨فص‌و* می باشد که هر چه کمتر باشد نشان برازش بهتر مدل می‌باشد.
یافغه‌ها
در جدول شماره ٣ ویژگی‌های دموگرافیک پرستاران شرکت‌کننده در مطالعه نشان داده شده است‌. همان‌گونه که ملاحظه می‌گردد میانگین سنی شرکت کنندگان در پژوهش (‌٥.٨٧)‌.٦٣ ٣٠ بوده است‌. بالاترین سن شرکت‌کننده در طرح ٥٨ سال و کمترین سن ٢١ سال است‌. میانگین سابقه کار (‌٨ ٠ ٥.)‌٧.٣٤ می باشد. بیشترین میزان سابقه کار ٣٤ سال و کمترین میزان ١ سال بوده است‌.%٨٣ افراد مورد مطالعه زن و %٤٩.٦ متاهل می‌باشند و %٧٥.٨ دارای تحصیلات لیسانس هستند؛ و %٨٥.٤ در نظام نوبت‌کاری مشغول به فعالیت هستند.
در جدول ٤، توزیع شدت اختلالات اسکلتی - عضلانی ارائه شده است‌. همان‌گونه که در این جدول ملاحظه می‌شود بیشترین میزان درد و بثعدت ناراحتی در نواحی سر و گردن (‌٣.٢٧ ٤٤٢)‌، کمر (‌٣ ١٣‌آ ‌٣٥.؟)‌، پای عپ (‌عل‌٣.٣ ١٢ ٥.)‌، پای راست (‌؟‌٣.٢ ‌؟‌.٩٣‌)‌، زانوی راست ( ٣.٢٠ ک ١ ٣.٩) و زانوی چپ (‌٣.٢٧ ک ٣.٧٩) می‌باشد. همان‌گونه که در جدول شماره ٥ مشاهده می‌شود فرسودگی شغلی در ابعاد کاهش احساس کفایت شخصی ( ٩.٥١ ک ١ ٣٣.٤) و خستگی هیجانی (‌٢.٢٤ ١ ک ٣ ٢٥.٠) در کارکنان پرستاری بیشترین میانگین را دارند.
توزیع فراوانی مطلق و نسبی شدت فرسودگی شغلی کارکنان پرستاری در ابعاد مختلف خستگی هیجانی‌، مسخ شخصیت و احساس کفایت شخصی به شرح جدول ٥ می‌باشد. همان‌گونه که ملاحظه می‌شود %٤٤ از کارکنان پرستاری شرکت کننده در این پژوهش میزان بالای خستگی هیجانی و %١٢.٤ میزان بالای مسخ شخصیت و %٣٦.٨ میزان پایینی از احساس کفایت شخصی را نشان می‌دهند.

میانگین‌، انحراف استاندارد، حداقل و حداکثر ابعاد استرس شغلی در پرستاران مورد مطالعه در جدول ٦ ارائه شده است‌. همان‌گونه که ملاحظه می‌گردد، میانگین و انحراف استاندارد بعد آزادی تصمیم‌گیری (‌٥ ٠ ٧.ک‌٦٤.٦٧) می‌باشد. میانگین و انحراف استاندارد بعد نیازهای روان شناختی شغل (‌٨ ٥.١‌٣٨.٢٢) است‌. میانگین و انحراف استاندارد بعد حمایت اجتماعی (‌٣.٥٤ک ١ ٢٢.٧) است‌. همچنین میانگین و انحراف استاندارد بعد نیازهای فیزیکی شغلی ( ٠ ٢.٥ک‌٥.٩٩ ا) است و میانگین و انحراف استاندارد بعد عدم امنیت شغلی ( ٣.٧٨‌٧.٥٣) می‌باشد.
در این جدول هر چه میانگین امتیاز ابعاد آزادی تصمیم‌گیری (‌کنترل‌) و حمایت اجتماعی بالاتر باشد نشان‌دهنده استرس پایین‌تر بوده و همچنین هر چه میانگین امتیاز ابعاد نیازهای روان‌شناختی شغل‌، نیازهای فیزیکی شغل و عدم امنیت شغلی‌، بالاتر باشد نشان‌دهنده استرس بالاتر است‌. برای مشخص شدن امتیاز در هر بعد، میانگین به دست آمده با حداقل و حداکثر امتیازی که می‌تواند در هر بعد کسب گردد مقایسه می‌شود. بر این اساس همان‌گونه که ملاحظه می‌شود، میانگین امتیاز ابعاد نیازهای روان‌شناختی‌، نیازهای فیزیکی بالا بوده که نشان‌دهنده استرس بالا است‌.
به منظور بررسی ارتباط بین ریسک فاکتورهای رو انی‌-اجتماعی و شدت اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی با نقش میانجی‌گری فرسودگی شغلی از مدل معادلات ساختاری با استفاده از نرم‌افزار لیزرل نسخه‌٨.٣ استفاده شد. داده‌های ورودی به ک‌فص‌و شامل داده‌های خامی بود که در نرم‌افزار وومو نسخه ١٦ وارد و ذخیره شده بود. دو مدل مورد ارزیابی قرار گرفتند: با فرسودگی و بدون فرسودگی شغلی‌. در هر دو مدل‌، ریسک فاکتورهای ر وانی‌-اجتماعی متغیر مستقل و شدت اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی در اندام‌های مختلف بدن به عنوان متغیر وابسته بودند. در مدل دوم سندرم فرسودگی شغلی متغیر میانجی بود.
در شکل ١ رابطه بین ابعاد پنج‌گانه استرس شغلی (‌آزادی تصمیم‌گیری‌، نیازهای روان‌شناختی شغل‌، حمایت اجتماعی‌، نیازهای فیزیح شنل و عدم امنیت شر) با شدت اختلالات اسکلتی عضلانی در نواحی مختلف بدن نشان داده شده است‌.
همان‌گونه که در شکل ١ ملاحظه می‌گردد ابعاد استرس شغلی در افراد مورد مطالعه با شدت اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی در ایشان رابطه مستقیم ندارند. مقدار شاخص‌های نیکویی برازش در این مدل برابر ابببت با: ٧٧.٥‌ ٨-‌ح‌اح‌لااح‌؟‌-‌[‌لاح ، ٥٣-‌ا٥ ، ..١٧٧ -‌٨ح‌؟‌لااا.
در شکل ٢رابطه بین ابعاد استرس شغلی آزادی تصمیم‌گیری‌، نیازهای روان‌شناختی شغل‌، حمایت اجتماعی‌، نیازهای فیزیکی شغل و
عدم امنیت شغلی‌) با شدت اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی در نواحی
ب مختلف بدن همراه با نقش واسطه‌ای ابعاد سه‌گانه فرسودگی شغلی (‌خستگی هیجانی‌، مسخ شخصیت‌، کاهش احساس کفایت شخصی‌) نشان داده شده است‌.
همان‌گونه که در شکل ٢ مشاهده می‌گردد ابعاد فرسودگی شغلی با مدت اضلالات ا مکلی‌-‌عضلانی ه‌ر نواحی مغلف بدن رابطه مستقیم دارند. همچنین ابعاد فرسودگی شغلی با ابعاد استرس شغلی رابطه مستقیم دارند. لذا با توجه به شکل می‌توان نتیجه گرفت که ابعاد استرس شغلی با نقش واسطه‌ای فرسودگی شغلی در شدت اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی رابطه غیرمستقیم دارند؛ بنابراین می‌توان چنین گفت که فرسودگی شغلی در کارکنان پرستاری بیمارستان‌های آموزشی شهر همدان در شدت اختلالات ا سکلتی‌-‌عضلانی ناشی از ابعاد استرس شغلی نقش واسطه‌ای دارد و باعث می‌شود که ابعاد استرس شغلی به‌صورت غیرمستقیم در شدت درد و ناراحتی‌های ا سکلتی‌-عضلانی در نواحی مختلف بدن نقش داشته باشند. مقدار شاخص‌های نیکویی برازش در این مدل برابر است با: ٠٤ ٢٥٥.-‌-‌[‌٥ح ؟‌ص٥‌لااح‌ح‌، ٨٧-‌-‌م‌٥، ٤١ ٠.١-‌٨فص‌و*ا همچنین با توجه به مقدار آماره ا و ؟‌لا[اص‌٧-‌س روابط معنی‌دار هستند.
لذا بر اساس مقدار شاخص ٨ح‌ولکه نیز می‌توان به این نکته پی برد که مدل دوم نسبت به مدل اول برتری دارد زیرا مقدار عددی شاخص مذکور در مدل دوم کمتر است‌.
بحث و نتیجه‌گیری
ارزیابی شدت اختلالات ا سکلتی‌-‌عضلانی در پرستاران مورد مطالعه به‌صورت خود گزارشی و مبتنی بر پرسشنامه بود؛ بنابراین منعکس کننده احساس و درک پرستاران از میزان درد و ناراحتی در نواحی مختلف بدن می‌باشد. افراد شرکت‌کننده در این مطالعه بیشترین شدت درد و ناراحتی را در اندام‌های سر و گردن (‌٣.٢٧‌؟‌.حا)‌، کمر (‌٣ ١ ٣.‌٣٥.حا)‌، پای عپ ( عا٣.٣‌٢ ١ ٥.)‌، پای راست (‌٣.٢٤ک‌٤.٩٤)‌، زانوی چپ (‌٣.٢٧ک‌٣.٧٩) و زانوی راست (‌٢.٧٨ک ٠ ٢.٣) گزارش کرده‌اند. قابل‌ذکر است که شدت درد و ناراحتی در ناحیه کمر از دیگر نواحی بیشتر بوده است‌.
مطالحات بین‌الملل مختلض درباره شیوع ١٢ ماه اختلال اسکلتی عضلانی در ناحیه کمر در پرستاران انجام شده است‌. به‌عنوان‌مثال در کشورهای هنگ‌کنگ (‌.٦ ٠ %٤)‌( ٣٢)‌، فرانسه ( ١.١ %٤)‌(‌٣٣)‌، انگلستان (‌%٤٥)‌(‌٣٤)‌، ژاپن (‌٧%٥٤آ)‌(‌٣٥) و ببوئد (‌%٦٤)‌(‌٣٦)‌. قابل ذکر است
که شایع‌ترین اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی در پرستاران ژاپنی در نواحی شانه ( ١.٩ %٧)‌، کمر (‌.٣ ١ %٧)‌، گردن (‌%٥٤.٧) و پشت ( %٣٣.٩) گزارش شده است (‌٣٥، ٣٧)‌. در مطالعه حاضر شدیدترین درد و ناراحتی در نواحی سر و گردن‌، کمر، پای چپ‌، پای راست‌، زانوی چپ و زانوی راست گزارش شده است‌.
در مطالعه چوبینه شیوع ١٢ ماهه اختلالات اسکلتی -‌عضلانی در بین پرستاران شاغل در بیمارستان‌های شیراز %٨٤.٤ بوده و کمردرد شایع ترین اختلال گزارش شده است‌(‌٣٨)‌. در پژوهش حاضر نیز کمردرد شدیدترین اختلال گزارش شده است و نتایج این دو مطالعه همسو با یکدیگر می‌باشند.
کمردرد از شایع‌ترین اختلال ا سکلتی‌-‌عضلانی در بزرک‌الان می‌باشد و حدود ٦.-‌%٨. از افراد این اختلال را در برخی از مراحل زندگی خود تجربه می‌کنند(‌٣٤)‌٠ کمردرد یکی از مهم ترین اختلال اسکلتی عضلانی در حرفه پرستاری می‌باشد. برخی از محققین گزارش کرده‌اند که بیش از نیمی از (‌%٥٦) از پرستاران کمردردهای برگشت‌پذیر
داشته‌اند( ٣٢، ٣٣)‌. بلند کردن بیماران از تختخواب‌، انتقال بیماران به خارج از تختخواب و بلند کردن بیماران از زمین‌، از مهم‌ترین فعالیت‌های فیزیکی پرستاران به عنوان منبع ایجاد کمردرد گزارش شده است (‌٣٤)‌.
شایان ذکر است که در مطالعات مذکور ابزار مورد استفاده در بررسی شیوع ناراحتی‌های ا سکلتی‌-عضلانی پرسشنامه نوردیک بوده است اما در مطالعه حاضر شدت اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی در نواحی مختلف بدن به‌وسیله پرسشنامه نقشه بدن ارزیابی شده است‌.
تجزیه و تحلیل داده‌های پژوهشی حاکی از آن است که میانگین فرسودگی شغلی در ابعاد خستگی هیجانا ٢.٢٤ ١٣‌ک ٢٥.٠، مسخ شخصیت ٠ ٥.٢ک‌٥.٨٣ و کاهش کفایت شخصی ١ ٩.٥ک ٣٣.٤١ می‌باشد که با توجه به نمره‌های هنجاری حدود %٤٥ از پرستاران میزان فرسودگی شغلی را در بعد خستگی هیجانی زیاد، %٦٤ در بعد مسخ شخصیت کم و حدود %٣٧ بعد کفایت شخصی را کم گزارش کرده‌اند. پایین بودن مسخ شخصیت در پرستاران علاوه بر تبیین وجود روابط انسانی درون‌سازمانی‌، نشان دهنده دید مثبت کارکنان به گیرنده خدمت است‌. این نگرش مثبت می‌تواند ناشی از احساس مسئولیت متاثر از آموزه‌های فرهنگی ما نیز باشد. در عین حال با توجه به نقش عوامل متعدد در مسخ شخصیت‌، توجه به عوامل ارثی‌، خانوادگی و اجتماعی نیز ضروری است (‌٣٩)‌٠
میزان فرسودگی شغلی در تحقیقات متعدد داخلی و خارجی متفاوت گزارش شده است‌. نتایج حاصل از این مطالعه در بعد خستگی هیجانی با نتایج مطالعات انجام شده در ایران ( ٠ ٤، ١ ٤)‌، عربستان (‌٤٢)‌، شانگهای (‌٤٣)‌، اسپانیا (‌٤٤) مشابه و با نتیجه مطالعه کلیفدر و همکاران در انگلستان (‌٤٥) متفاوت می‌باشد. در مقایسه با مطالعات مذکور، یافته‌های این مطالعه در بعد مسخ شخصیت‌، با یافته‌های مطالعه کلیفدر و همکاران در انگلستان‌(‌٤٥) همخوانی دارد. و اکثریت مطالعات سطح بالا و متوسط مسخ شخصیت را گزارش کرده‌اند (‌٤٢ ٤٤)‌٠ در بعد کفایت شخصی نیز پرستاران شرکت کننده در این مطالعه دچار سطح بالای فرسودگی شغلی نسبت به دیگر مطالعات هستند (‌٤٢-‌٤٥)‌. همچنین حیدری پهلویان و همکاران در سال ٢٠١١ در همین جامعه آماری نشان دادند که میانگین فرسودگی شغلی برای خرده مقیاس‌های خستگی هیجانی ٨.٧٨ ا، مسخ شخصیت ٥.٩٩،
/ احببباببن کفایت شخصی ٣١.٦١ بوده است و %٢٨ از کارکنان پرستاری میزان بالای خستگی هیجانی و %١٤ میزان بالای مسخ شخصیت و %٤٣ میزان پایینی از احساس کفایت شخصی را نشان دادند (‌٤٦) که در مقایسه با نتایج این مطالعه‌، میانگین بعد خستگی هیجانی به مراتب بیشتر از گذشته گزارش شده است‌. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که پرستاران شرکت‌کننده در این مطالعه سطح نسبتآ بالایی از فرسودگی شغلی را تجربه می‌کنند. فرسودگی پرستاران مانع ارتقای شغلی و نیل به اهداف مرتبط با شغل آنان می‌گردد و زندگی فردی پرستاران را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد (‌٤٧)‌. به‌طور کلی فرسودگی شغلی در پرستاران از دو جنبه دارای اهمیت است‌: نخست فرسودگی‌، سلامت روانی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و دوم کیفیت خدمات ارائه شده به بیماران را کاهش می‌دهد. از طرفی با توجه به نقش گسترده پرستاران در سیستم بهداشت و درمان و برقراری سلامت جامعه‌، لازم است با فراهم کردن شرایط حمایت از سوی مسئولان برای پرستاران‌، که تنش شغلی جزء جدایی‌ناپذیر حرفه آن‌هاست‌، محیط کاری توام با برخورداری از حمایت را برای آنان فراهم نمود و در آن صورت پرستاران شاید با رغبت بیشتری قادر به انجام وظایف خود باشند (‌٤٨)‌.
با توجه به نتاچ به دست آمده در مطالعه حاضر، وضعیت پرستاران در این جامعه از نظر بعد آزادی تصمیم‌گیری یا کنترل در سطح بالا قرار دارد که باعث افزایش سطح استرس شغلی در آنان نمی‌شود(‌٤٩)‌٠ همچنین‌، بعد نیازهای روان‌شناختی پرستاران در سطح بالا قرار گرفت‌. این موضوع نشان‌دهنده این است که پرستاران مورد مطالعه از نظر نیازهای گوناگون روان‌ شناختی‌(‌بارکار، فشار زمانی و غیره‌) تحت‌فشار می‌باشند. نتایج نشان دادند که بعد حمایت اجتماعی در جامعه مورد مطالعه در سطح بالا قرار دارد. این موضوع نمی‌تواند زمینه‌ساز افزایش سطح استرس شغلی در افراد مورد مطالعه باشد (‌٤٩)‌. با توجه به نتایج این مطالعه‌، سطح نیازهای فیزیکی شغل در جامعه پرستاری مورد مطالعه بالا است .بالا بودن سطح نیازهای فیزیکی شغل‌، خطر آسیب‌های جسمانی نظیر اختلالات اسکلتی - عضلانی و غیره را افزایش می‌دهد (‌٤٩)‌. همچنین نتایج نشان دادند که سطح بعد عدم امنیت شغلی در افراد مورد مطالعه پایین است‌. طبیعتآ هر چه امتیاز بعد عدم امنیت شغلی بالا باشد، از نظر روانی فرد

دچار نشخوار فکری شده و به دنبال راه‌حلی مناسب برای ترک شغل فعلی و یافتن شغلی بهتر و دائمی می‌باشد (‌٤٩، ٥٠) در چنین وضعیتی احتمال آسیب‌های روانی نیز افزایش می‌یابد (‌٤٩، ١ ٥) با در نظر گرفتن دو بعد نیازهای روان‌شناختی و آزادی تصمیم‌گیری‌(‌کنترل‌) و ترسیم مدل نیاز -کنترل‌، توزیع فراوانی پرستاران مورد مطالعه در خانه‌های این مدل به‌گونه‌ای است که اغلب آنان در خانه فعال (‌نیاز بالا و کنترل بالا) قرار می‌گیرند. اگر به چنین وضعیتی سطح بالای بعد حمایت اجتماعی نیز اضافه گردد مشاهده می‌شود که اکثر این پرستاران در بهترین وضعیت ما کروارگونومیک قرار می‌گیرند. این بدان معنی است که این پرستاران سطح پایینی از استرس شغلی را تجربه می‌کنند.
ح‌[‌ام‌ل‌-‌ح‌؟ط‌ه‌لح در سال ٢٠١١ در مطالعه خود در جامعه ٢٩٤ نفری از پرستاران کلمبیایی و با استفاده از پرسشنامه ٢٧ سوالی استرس شغلی نشان دادند که میانگین ابعاد توانایی استفاده از مهارت ( ٤.٩)‌٣٧.٣، اختیار تصمیم‌گیری ( ٦.٤)‌٣٣.٣، آزادی تصمیم‌گیری (‌٨٩آ)‌٦٢ ٠ ٧، نیازهندی‌های روانی شغل (‌٣.٧)‌٣٤، حمایت بببرپرستان (‌٢.٤)‌.٩ ٠ ا، حمایت همکاران ( ٢.٢ ا)‌، حمایت اجتماعی (‌٣.٥)‌٢٢.٩ و عدم امنیت شغلی (‌٢.٣)‌٧ می‌باشد (‌٥٢)‌. که با نتایج حاصل از این پژوهش همخوانی دارد.
چوبینه و همکاران نیز در سال ٢.١١ در مطالعه خود در جامعه ١٠٧ نفری پرستاران ایرانی‌/شیرازی و با استفاده از پرسشنامه ٣٩ سوالی استرس شغلی نشان دادند که میانگین ابعاد آزادی تصمیم‌گیری (‌٧.٣) ٦٤.٢، توانایی استفاده از مهارت (‌٥٣٣.٧»‌، اختیار تصمیم‌گیری (‌.٣؟‌)‌.٥ ٠ ٣، عمایت اشماعی ( ١ .؟‌.٧) ١ ٢، صایت سرپرست (‌٢.٩)‌ء‌. ٠ ا، عمایت همکار (‌٢.٢) ١ ا، تلاش فعزیکی (‌ی‌/ ١٩.٨)، بار فیزیکی ایزومتریک (‌.٣ ١٦‌.٣) می‌باشد (‌٥٣) که با نتایج حاصل از این مطالعه همخوانی دارد.
برای طراحی مدل به منظور تبیین عامل واسطه فرسودگی شغلی میان اختلالات ا سکلتی‌-‌عضلانی و ابعاد استرس شغلی از روش معادله مدل‌یابی ساختاری (‌افص‌و) با استفاده از نرم‌افزار لیزرل استفاده *‌ه‌ید. ه‌ر این مدل‌، پج بعد ابعاد امرس مغلی‌: آزادی تصمیم‌گیری‌، نیازمندی های روانی شغل‌؛ نیازمندی‌های فیزیکی شغل‌؛ حمایت اجتماعی و عدم امنیت شغلی و سه بعد سندرم فرسودگی
شغلی‌: خستگی هیجانی‌، مسخ شخصیت و کاهش احساس کفایت شخصی و شدت اختلالات ا سکلتی‌-‌عضلانی در نواحی مختلف بدن وارد شدند.
به طور کلی‌، نتایج حاصل از معادله مدل‌یابی ساختاری از فرضیه تحقیق مبنی بر نقش واسطه‌ای سندرم فرسودگی شغلی بر ریسک فاکتورهای روانی‌- اجتماعی و شدت اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی حمایت می‌کند. همان‌گونه که در شکل ٢ ملاحظه می‌شود ابعاد استرس شغلی تاثیر غیرمستقیمی بر شدت اختلالات ا سکلتی‌-‌عضلانی از طریق سندرم فرسودگی شغلی دارند.
[‌اص )‌؟ ط‌؟کل‌ه‌٨اص‌[ در سال ٢٠١٠ در مطالعه خود در جامعه پرستاران شاغل در بیمارستان‌های لهستان با استفاده از نرم‌افزار ح‌ح‌ص‌٨ نسخه ٦ نشان دادند که انگیزاننده‌های کار مانند شرایط سازمانی‌، کنترل شغلی‌، شرایط اجتماعی و ارتباطات‌، شرایط اقتصادی و رشد فردی و نیازمندی‌های کار مانند نیازمندی‌های فیزیکی محیط کار، نیازمندی‌های ذهنی کار، حجم کار ناشی از ویژگی‌های مخصوص حرفه پرستاری‌، تاثیر مستقیم و غیرمستقیمی بر شکایت‌های ا سکلتی‌-‌عضلانی از طریق نقش میانجی‌گری سندرم فرسودگی شغلی دارند. آنها به منظور ارزیابی انگیزاننده‌ها و نیازمندی‌های کار در تحقیق خود از پرسشنامه ویژگی‌های کارال‌و-‌وس و به‌منظور ارزیابی اختلالات اسکلتی‌- عضلانی و سندرم فرسودگی شغلی به ترتیب از پرسشنامه‌های نوردیک و ماسلاخ استفاده کردند (‌٥٤)‌.
فل‌مل‌؟‌لا[‌[‌؟‌[‌» ٥‌هاص ااصص‌٥*‌اص در مطالعه خود در سال ٢٠٠٧ در جمعیت کارمندان بیمارستان‌ها در کشور سوئد با استفاده از نرم‌افزار وومو نسخه ١١ و آزمون رگرسیون لجستیک باینری و چندگانه سلسله مراتبی نشان دادند که شیوع اختلالات ا سکلتی‌-‌عضلانی در نواحی گردن و شانه با شرایط روانی‌-اجتماعی مانند نیازمندی‌های بالا و استفاده از مهارت کم رابطه قوی داشته است‌. آنها به‌منظور ارزیابی شرایط روانی‌- اجتماعی کار مانند نیازمندی‌های روانی‌- اجتماعی‌، آزادی تصمیم‌گیری‌، استفاده از مهارت و حمایت اجتماعی از پرسشنامه استرس‌- انرژی جلبرک و برای اندازه‌گیری شیوع اختلالات ا سکلتی‌-‌عضلانی از پرسشنامه نوردیک استفاده کردند (‌٥٥)‌.
البته قابل ذکر است که در مقایسه با دو مطالعه عنوان شده در این پژوهش شدت اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی در نواحی مختلف بدن
به‌جای شی آنها اندازه‌گیری شده است‌. تقریبآ به این دلیل در این مطالعه مدل‌سازی بین ریسک فاکتورهای روانی اجتماعی و اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی رابطه مستقیم و معناداری مشاهده نشد. سندرم فرسودگی شغلی‌، بین ابعاد استرس شغلی و شدت اختلالات اسکلتی -‌عضلانی نقش میانجی را بازی می‌کند. شکل ٢ نشان داد که رابطه مستقیم بین ابعاد استرس شغلی و فرسودگی شغلی و همچنین رابطه مستقیم بین سندرم فرسودگی شغلی و شدت اختلالات ا سکلتی‌-‌عضلانی منجر به رابطه غیرمستقیم بین ابعاد استرس شغلی و شدت اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی می‌شود.
بثایان ذ* انت ه مطالعه‌ای ه رابطه بین ابعاد پج‌انه مضوای شغلی و شدت اختلالات اسکلتی‌- عضلانی را با نقش میانجیگری ابعاد سه‌گانه فرسودگی شغلی نشان دهد یافت نشد؛ اما همان‌گونه که ذکر شد این رابطه بین نیازمندی های کار با شکایت‌های اسکلتی عضلانی و سندرم فرسودگی شغلی در دیگر مطالعات نشان داده شده است ( ٥٤)‌.
ف‌اص‌لط‌ح‌ه‌لص و ص‌؟‌ا٥‌صاص‌لح نیز در سال ٢٠١٢ در مطالعه خود در جامعه حقوقدانان نشان دادند که فرسودگی شغلی در رابطه بین نیازمندی‌های شغلی و تنش‌های روانی نقش میانجی را ایفا می‌کند. نیازمندی‌های شغلی مانند تعارض کار-خانواده و وضوح نقش رابطه معناداری با فرسودگی شغلی و تنش‌های روانی داشتند (‌٥٦)‌٠
نتایج حاصل از این پژوهش نشان دادند که ریسک فاکتورهای روانی اجتماعی مانند نیازمندی‌های روانی و فیزیکی شغلی در پرستاران شرکت‌کننده در این پژوهش بالا می‌باشد . شدت درد و ناراحتی در ناحیه کمر در پرستاران مذکور بیشتر از نواح دیگر گزارش شده است‌. همچنین ابعاد فرسودگی شغلی در آنان نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته و فرسودگی شغلی به وسیله ریسک فاکتورهای روانی‌-اجتماعی مانند نیازمندی‌های روانی شغل‌، نیازمندی‌های فیزیکی شغل‌، حمایت اجتماعی‌، عدم امنیت شغلی قابل پیش بینی می‌باشد. همچنین نتایج نشان دادند که عامل فرسودگی شغلی نقش واسطه‌ای بین شدت اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی و ریسک فاکتورهای روانی‌-اجتماعی دارد. به این معنی که با وجود عامل فرسودگی شغلی در کار، ریسک فاکتورهای روانی‌-اجتماعی حاصل از ابعاد پرسشنامه استرس شغلی در شدت اختلالات ا سکلتی‌-‌عضلانی دخیل خواهند بود. امید است نتایج این تحقیق بتواند بستر لازم را برای مداخلات ما کروارگونومیک‌، به منظور طراحی مجدد شغل پرستاری جهت افزایش کارایی و اثربخشی فعالیت‌های پرستاران در بیمارستان‌ها، کمک به مدیران و تصمیم‌سازان امر سلامت‌، جهت کاهش سطح استرس شغلی و نیز پیشگیری از اختلالات ا سکلتی‌-عضلانی و پیامدهای آن‌ها در شغل پرستاری‌، افزایش رضایت مشتریان از خدمات پرستاری فراهم نماید که در نهایت منجر به افزایش بهره‌وری پرستاران و بیمارستان و در نهایت ارتقاء سطح سلامت جامعه خواهد شد.
٤١‌٢- محدودیت‌های انجام بژوهش
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان گفت که با توجه به تعداد و تنوع زیاد بخش‌های بیمارستانی به نظر نمی‌رسد که یافته‌های این پژوهش قابل تعمیم به بخش‌های مختلف بیمارستان‌ها باشد. پیشنهاد می‌شود که انجام مطالعات مشابه در صنعت و شناسایی ریسک فاکتس‌رهای روا نی‌-‌اجتماعی و عوامل وابسته در صنایع مختلف به منظور افزایش بهره‌وری و عملکرد کارکنان انجام گیرد و همچنین انجام مداخلات ماکروارگونومی و سازمانی در صنایع مختلف به منظور کاهش ریسک فاکتورهای روانی‌-‌اجتماعی ضروری به نظر می‌رسد.
تشکر و قدردانی
این مقاله در قالب از پایان نامه کارشناسی ارشد رشته ارگونومی و تصویب و حمایت مالی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی همدان طبق قرارداد شماره ٤٤٣٥ انجام یافته است که بدین وسیله از مسئولین محترم قدردانی به عمل می‌آید. نویسندگان همچنین از مسئولین محترم بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه علوم پزشکی همدان و همکاران پرستار که در تکمیل پرسشنامه‌ها همکاری نمودند، تشکر می‌نمایند.